Kanser, dünya genelinde milyonlarca insanın hayatını etkileyen karmaşık ve çeşitli bir hastalık grubudur. Geleneksel kanser tedavileri - cerrahi, kemoterapi ve radyoterapi - uzun yıllardır kanserle mücadelede temel yöntemler olarak kullanılmaktadır. Ancak, bu tedavilerin seçicilik eksikliği, sağlıklı hücrelere zarar verme potansiyeli ve çeşitli yan etkileri nedeniyle, bilim insanları daha etkili ve hedef odaklı tedavi yöntemleri arayışı içindedir. Bu bağlamda, gen tedavileri, kanser tedavisinde umut vaat eden yenilikçi bir yaklaşım olarak öne çıkmaktadır.

Gen Tedavileri Nedir?

Genler kalıtımın temel fiziksel ve işlevsel birimidir. Bir gen, belirli bir fonksiyonel ürünü (yani bir protein veya RNA molekülünü) kodlayan, belirli bir kromozom üzerinde belirli bir pozisyonda yer alan sıralı bir nükleotid dizisidir. Gen, "kalıtımın biyolojik birimleri" olarak adlandırılır. [1]

Genlerden herhangi birindeki bir mutasyon veya kusur, hastalığa, fiziksel sakatlığa veya yaşam süresinin kısalmasına neden olabilir. Bu mutasyonlar, tıpkı bir annenin sarı saçları veya bir babanın kahverengi gözleri gibi, bir nesilden diğerine aktarılabilir. Ancak gen tedavisi kalıtsal hastalıkların veya bu mutasyonlara bağlı fiziksel rahatsızlıkların tedavisi veya ortadan kaldırılması bir gerçeğe dönüşebilir.[2]

Gen tedavileri, hastalıklı hücrelerin genetik materyalini düzeltmek, değiştirmek veya değişimlerine karşı mücadele etmek için kullanılan tedavi yöntemleridir. Kanser gen tedavileri, özellikle kanser hücrelerinin genetik yapısını hedef alarak çalışır.  Hücre ve gen terapilerindeki son gelişmeler, konjenital bozukluklardan katı kanserlere kadar çok çeşitli durumların tedavisini mümkün kılmıştır. [3]

Gen Tedavisi Fikri ve Tarihçesi

Çok uzun zamandan beri bilim adamlarının hedefi olan genetik hastalıkların tedavisi ve bununla paralel gelişen gen tedavisi, genetik hastalıkların nükleotidler düzeyinde tedavi edilmesini sağlar. Ancak gen tedavisi fikri ilk kez 1970 yılında, retrovirüslerin RNA’ları üzerinde çalışan, Martine Cline tarafından ortaya konmuştur.

Martine Cline, virüslerin transformasyon mekanizmalarını incelediğinde, virüslerin genetik materyallerini konak hücre genomuna aktardığını keşfederek, hücrelere gen transfer işlemlerini gerçekleştirmek için bir araç olarak kullanılabileceklerini belirtmiştir.[4]

Kanser Gen Tedavilerinin Yeri

Kanser tedavisinde kemoterapi, radyoterapi ve cerrahi gibi geleneksel tedavi yöntemlerin son derece gelişmesine rağmen, kanser hastalığı hala morbidite ve mortaliteye neden olan hastalıkların başında gelir. Bu nedenle kanser hücrelerini öldürmek için gen tedavisi gibi daha spesifik tedaviler ortaya çıkmıştır. Kanser gen tedavisinin amacı, sağlıklı hücreleri zarar vermeden kanser hücreleri vücuttan yok etmektir.[5]

Bunun çeşitli yolları bulunmaktadır.

Mutasyona Uğramış Genlerin Düzeltilmesi: Çeşitli transfeksiyon yöntemleri kullanılarak sağlıklı genin kanser hücrelerine aktarılması teorik olarak uygulanılabilir görünürken, kanserin genetik ve epigenetiği çok karmaşık olduğu için uygulanması çok zordur. Bu konuda en çok araştırılmış yöntem, P53 geni aktarılmasıdır. Kanser tedavisinde sağlıklı P53 geni tümör hücrelerine girdiğinde kanserli hücre apopitoza uğrar.[6]

Apoptozis (programlanmış hücre ölümü), hücre intiharı olarak da bilinen fizyolojik bir olaydır. Organizmanın ihtiyaç duymadığı, biyolojik görevini tamamlamış veya hasarlı hücreler apoptozis ile genetik olarak kontrol edilerek ortadan kaldırılır.[7] Bu durumda P53 geni aktarımı ile hasarlı hücrenin yok edilmesi beklenmektedir.

İmmünoterapi: Gen tedavileri, immünoterapiyle birleştirilerek bağışıklık sistemini güçlendirme amacı taşır. Bu, vücudun kanser hücrelerini daha etkili bir şekilde tanımasını ve yok etmesini sağlar.

İmmünoterapi, kanserle savaşmak için kişinin kendi bağışıklık sistemini kullanan bir tedavidir. İmmünoterapi, bağışıklık sisteminin çalışma şeklini güçlendirebilir veya değiştirebilir, böylece kanser hücrelerini bulup saldırabilir. [8] Bu birkaç şekilde yapılabilir:

• Bağışıklık sisteminizin doğal savunmasını uyararak veya güçlendirerek kanser hücrelerini bulmak ve onlara saldırmak için daha çok veya daha akıllı çalışmasını sağlamak

• Laboratuvarda tıpkı bağışıklık sistemi bileşenlerine benzeyen maddeler yapmak ve bunları bağışıklık sisteminizin kanser hücrelerini bulmak ve onlara saldırmak için nasıl çalıştığını iyileştirmeye veya iyileştirmeye yardımcı olmak için kullanmak [9]

İntihar Gen Terapisi: Anti-kanser İlaç + Gen Tedavisi: Bu yöntemde, önce hastaya zararsız bir prodrug (ön-ilac) verilir.  Ardından, kanserli hücrelere, bu ön-ilacı toksik bir ilaca dönüştürebilen özel bir enzim taşıyan genetik materyal uygulanır. Bu enzim, sadece kanser hücrelerinde aktif hale gelir, böylece toksik ilaç yalnızca kanser hücrelerini hedef alıp öldürür. Bu seçici yaklaşım, sağlıklı hücrelere zarar vermeden kanserli hücreleri yok eder ve bu nedenle "intihar gen tedavisi" olarak adlandırılır. [10]

Sonuç

Kanser gen tedavileri, gelecekte kanser tedavisinde önemli bir rol oynaması beklenen heyecan verici bir alandır. Ancak, her hasta farklıdır ve tedavi seçimi bir dizi faktöre bağlıdır. Kanser tedavisine yönelik en iyi stratejiyi belirlemek için, hasta ve doktor arasında yakın bir iş birliği gereklidir.